Jan Vriend – Jets d’Orgue

Jets d’Orgue van Jan Vriend is zowel een mijlpaal in de orgelliteratuur als in oeuvre van de componist. Het eerste deel van het driedelige werk verscheen in 1985. In 1989 werd dit deel voor het eerst uitgevoerd door Gottfried Sembdner. De andere twee delen verschenen in 1991. De eerste integrale uitvoering van Jets d’Orgue vond plaats in 1993 in de St.-Paul’s Cathedral in Londen door Sembdner.

Jan Vriend zei in 1985: “Een orgel is als een fontein van duizend pijpen die hun geluid door de ruimte in het rond strooien.” Dit verklaart de titel en de inhoud van Jets d’Orgue. Elk deel bestaat uit 3 secties, die op hun beurt weer onderverdeeld zijn in 3 sub-secties. Elk van de negen secties begint met een Jet: een soort explosie of waterval van geluid. Daarna volgt een homofoon of polyfoon middendeel. In het slotdeel van elke sectie waarin effecten worden uitgebuit.
Voor de compositie is een groot orgel met drie manualen nodig. Vriend nam het orgel van Grote Kerk te Haarlem als uitgangspunt.

De Volkskrant schreef het volgende over deze cd:

‘Hage geeft in zijn toelichting aan dat hij elke maat van het werk heeft moeten bevechten, en dat is voorstelbaar, want er gebeurt bij wijlen verbijsterend veel tegelijk. Toch klinkt de uitvoering allerminst zwoegend, eerder uitbundig en joyeus. En het moet ook wel een genot zijn om uitgerekend dit werk te spelen op het beroemdste orgel van Nederland, het Müller-orgel in de Haarlemse St.Bavo, een instrument dat stamt uit 1738 en toch geschikt is voor muziek uit 1991.

Vriend doet aan muzikaal machtsverheffen, want elk van de drie delen bestaat uit drie door drie segmenten gevormde subsecties. Dat klinkt rigide, maar geeft de componist de ruimte om zich naar hartelust uit te leven zonder op bandeloosheid betrapt te kunnen worden. Aldoor is er perspectief, meerlagigheid, groei en evolutie. Naast de orgelfonteinen uit de titel klinken hier ook orgeldruppeltjes, vlammenzeeën, ontdooiende mastodonten, en klankvelden waarin zich toch weer aardverschuivingen voordoen. Vriend weekt de timbres en toetsen van het orgel van elkaar los, maakt ze kneedbaar en organisch, en weet een trait d’union tot stand te brengen tussen Xenakis en Beethoven.

Je moet natuurlijk wel van moderne muziek houden – maar dan heb je met deze cd ook een monument in handen.’